Zaburzenia równowagi nie są jedynie problemem podeszłego wieku. W zależności od przyczyny mogą dotykać młodych dorosłych, a nawet dzieci. Jak sobie z nimi radzić? Niezbędna jest odpowiednia diagnoza, która pomoże zniwelować lub wyeliminować czynnik wywoławczy zaburzeń równowagi, a w innych przypadkach rehabilitacja, która przyspiesza cały proces. Sprawdźmy zatem, jak przebiega fizjoterapia zaburzenia równowagi.
Równowaga to kontrolowanie pozycji ciała i umiejętność do pozostania nieruchomo w wyprostowanej pozycji. Wyróżniamy równowagę statyczną (podczas braku ruchu) i dynamiczną (podczas przemieszczania się). Zachowanie równowagi jest procesem złożonym angażującym wiele elementów tj.:
W kolejnych etapach informacje z receptorów przesyłane są do ośrodkowego układu nerwowego, a następnie impulsy do mięśni, co umożliwia zachowanie równowagi. Jednak, gdy któryś z elementów działa wadliwie, lub zakłócony jest przekaz informacji, dochodzi do zaburzeń równowagi, w wyniku których następuje: częste potykanie się, strach przed zmianą pozycji ciała, trudności z utrzymaniem pozycji wyprostowanej, mocne napinanie mięśni podczas ruchu, siadania i zmiany pozycji ciała, preferowanie pozycji statycznych, brak poczucia bezpieczeństwa w momencie zmiany pozycji ciała i ruchu, szukanie elementów umożliwiający podparcie się. \
Co może być potencjalną przyczyną zaburzeń równowagi?
Powyższe możliwe przyczyny zaburzeń równowagi nie dotyczą wyłącznie dorosłych. Mogą dotykać dzieci, których układ nerwowy stale się rozwija. Problemy zatem mogą wystąpić tuż po urodzeniu lub podczas naturalnego rozwoju dziecka, a niekiedy po przebytej chorobie.
Zaburzenia równowagi u dzieci to pozycja, która może zaciekawić rodziców i opiekunów małoletnich. Brak równowagi u dziecka, ciągłe potykanie się, czy zawroty głowy mogą szczególnie niepokoić rodzicieli, zwłaszcza jeśli dolegliwości nie są okresowe i nie mijają. Lektura w łatwy sposób przybliża możliwe czynniki wywoławcze takiego stanu rzeczy i praktyczne ćwiczenia, dzięki którym dziecko może polepszyć kontrolę równowagi oraz swojego ciała. Ćwiczenia nie tylko zostały dokładnie opisane, ale wręcz zobrazowane za pomocą zdjęć i ilustracji, aby prawidłowo wykonać każde z nich.
Zaburzenia równowagi obniżają komfort życia pacjenta i zagrażają jego bezpieczeństwu, a nawet życiu. Podczas upadków lub potknięć dochodzi do wielu kontuzji kończyn tj. złamań czy uszkodzeń więzadeł. Rehabilitacja zaburzenia równowagi stanowi zatem niezbędny element usprawniający codzienne czynności i życie. Nim jednak można opracować indywidualny plan rehabilitacyjny, należy przeprowadzić dokładną diagnozę. Lekarz, na podstawie wywiadu, konsultacji konsorcjum i badań – obejmujących diagnostykę obrazową, części słuchowych, wzrokowych, testy statyczne oraz dynamiczne, ENG, Próbę Unterberga, badania fizykalne, USG, testy obrotowe, badania morfologi krwi – przeanalizuje genezę zaburzeń równowagi, którą w wielu przypadkach udaje się wyeliminować za pomocą farmaceutyków. Jednak w sytuacjach, gdy proces powrotu do zdrowia jest bardziej złożony lub powiązany z oddziaływaniem rehabilitacyjnym, lekarz zleci współpracę z rehabilitantem.
Rola fizjoterapeuty w rehabilitacji zaburzeń równowagi jest nadrzędna w kwestii nie tylko przywrócenia prawidłowych odruchów pacjenta, ale i zapewnienie mu pełnego bezpieczeństwa. Dobór formy ćwiczeń czy urządzeń wspomagających powinno być zatem uzależnione od rodzaju problemów pacjenta i jego masy ciała. Fizjoterapeuta musi mieć pewność, że w razie potrzeby będzie w stanie sam podtrzymać pacjenta lub ochronić go przed nagłym, niekontrolowanym upadkiem. W niektórych przypadkach rozsądniej jest przeprowadzać rehabilitację z udziałem dodatkowego fizjoterapeuty lub pomocnika.
Co powinno być głównym celem rehabilitacji zaburzeń równowagi?
Do rehabilitacji fizjoterapeuta może użyć wiele narzędzi pomocniczych w postaci: piłek, bieżni, dysków sensorycznych, ławeczki, huśtawki, platformy balansowej, woreczków gimnastycznych, drabinek, ścieżek sensorycznych, sznurków. Plan ćwiczeń powinien być dostosowany do potrzeb pacjenta i jego postępów, zatem elastyczne zmiany harmonogramu są nieodłączne. Przykładowa rehabilitacja obejmuje:
Jednym z przewodnich wątków rehabilitacyjnych jest kinezyterapia przedsionkowa, która stosuje ćwiczenia równoważne, ćwiczenia w odciążeniu, koordynacyjne. Oprócz tego, duży nacisk kładzie się na koordynację wzrokowo-ruchową z wykorzystaniem platformy. Ćwiczenia ułatwiają stymulację układu równowagi i uwidaczniają postępy rehabilitacji lub problemy, na których należy się skupić dodatkowo. Wśród planów rehabilitacyjnych możemy zauważyć stosowanie metod Dalekiego Wschodu (np. Thai-Chi), które polegają na pulsacyjnych, rytmicznych ruchach i zmianach ciężkości ciała w powolnym tempie.
Ćwiczenia pozycyjne Brandtha i Daroffa można przeprowadzić w domu, dzięki czemu stanowią one kontynuację rehabilitacji z fizjoterapeutą. Pacjent kładzie się na boku łóżku lub podwyższonym materacu w pozycji 45 st. względem łóżka/materacu. Pozostaje w tej pozycji minimum 30 sekund i wraca do pozycji siedzącej. Ćwiczenie należy powtarzać, uwzględniając zmianę tempa.
Manewr Epleya wykonywany jest na zajęciach rehabilitacyjnych, ale fizjoterapeuta może wskazać pacjentowi, jak bezpiecznie ćwiczyć jego “wariację” w warunkach domowych. Zazwyczaj manewr polega na odwróceniu głowy pacjenta, leżącego na plecach, o 45 stopni w stronę chorego ucha i odchyleniu głowy poza krawędź leżanki. Gdy zawroty głowy ustąpią, fizjoterapeuta ustawia głowę pacjenta o 90 stopni w kierunku zdrowego ucha. Manewr przynosi ulgę u bardzo dużej liczby pacjentów, dlatego warto stosować jego warianty poza ośrodkiem rehabilitacyjnym w celu szybszych efektów.
Manewr Semonta polega na odchyleniu głowy w prawą stronę o 45 stopni, gdy pacjent jest w pozycji siedzącej, a następnie położeniu się na lewy bok z ugiętymi kolanami przez około 60 sekund. Następnie powinien w szybkim tempie zmienić stronę leżenia, pozostając wyjściowo w lustrzanej pozycji, bez zmiany kierunku odchylenia głowy. Pozostać w tej pozycji kolejne 60 sekund. Ćwiczenie należy powtarzać zarówno dla prawej jak i lewej strony.
Oprócz powyższych fizjoterapeuta może zalecić stworzone przez siebie, autorskie ćwiczenia, które będą szczególnie ukierunkowane na zaburzenia pacjenta. Kontynuując zalecenia w warunkach domowych, należy zachować szczególną ostrożność, aby nie pogorszyć swojego stanu. Przed samym przystąpieniem do ćwiczeń nie zapomnij o rozgrzewce, która rozluźni mięśnie i przygotuje ciało do aktywnego treningu.
