Na czym polega terapia miofunkcjonalna?

Właściwa diagnoza i terapia miofunkcjonalna dostosowana do możliwości pacjenta to fundament skutecznego leczenia. Jednak nie każdy wie, jak powinny wyglądać poszczególne etapy tego procesu. Komu pomogą ćwiczenia oddechowe, połykania oraz na koordynację mięśni twarzy? Czy można wykonywać je samodzielnie?

Terapia miofunkcjonalna – co to jest?

Terapia miofunkcjonalna to specjalistyczna forma terapii logopedycznej, która skupia się na diagnozowaniu i leczeniu zaburzeń w funkcjonowaniu mięśni twarzy, jamy ustnej i gardła. Jej celem jest poprawa jakości życia pacjenta poprzez wyeliminowanie bądź zmniejszenie zaburzeń mowy, oddechu, żucia i połykania, a także poprawę wyglądu twarzy.

W trakcie leczenia wykorzystuje się m.in. ćwiczenia mięśniowe, oddechowe, relaksacyjne oraz techniki pozwalające na kontrolę języka i warg. Terapia miofunkcjonalna jest skuteczna nie tylko w przypadku wad zgryzu, lecz także nieprawidłowego położenia języka podczas mówienia, wad wymowy, chrapania czy trudności w połykaniu.

Terapia miofunkcjonalna — dla kogo?

Opisywana metoda leczenia stosowana jest w przypadku osób z różnymi zaburzeniami w funkcjonowaniu mięśni twarzy, jamy ustnej i gardła. Obejmuje m.in. pacjentów:

  • dorosłych i dzieci z wadami zgryzu polegającymi na nieprawidłowym ułożeniu zębów względem siebie oraz nieprawidłowym kształcie łuku zębowego. Nieleczone mogą prowadzić do problemów z połykaniem, żuciem, oddychaniem, a także zaburzeń mowy,
  • z wargowo-zębowymi, języko-zębowymi lub głoskowymi zaburzeniami mowy, seplenieniem, jąkaniem czy bełkotliwością,
  • uskarżających się na chrapanie czy bezdech senny. Wśród głównych objawów tych dwóch jednostek wyróżnia się: hałaśliwy oddech, zmęczenie i senność w ciągu dnia. Wraz z nimi mogą współwystępować choroby serca i układu oddechowego,
  • z problemami z aparatem mowy po wylewie mózgu lub w wyniku chorób neurologicznych,
  • z nieprawidłowym położeniem języka podczas mówienia i spoczynku, co prowadzi do trudności w wymowie, problemów z połykaniem czy oddychaniem,
  • z zaburzeniami odruchów ssania, żucia i połykania, m.in. u noworodków i niemowląt. Jednocześnie mogą występować częste zakłócenia w koordynacji mięśni oraz problemy z wyciekiem pokarmu podczas połykania. W przypadku starszych pacjentów niejednokrotnie prowadzi to do zaburzeń odżywiania,
  • z tyłozgryzem lub przodozgryzem.

Terapia miofunkcjonalna często wykorzystywana jest jako dodatkowa metoda wspomagająca terapię gammacymzu. Na czym polega problem i jak z nim walczyć opisano w artykule siostrzanego portalu: Czym jest terapia logopedyczna gammacyzmu?

Oprócz tego stosuje się ją jako uzupełnienie holistycznej rehabilitacji dzieci z Zespołem Downa, które mogą zmagać się z problemem ssania, przełykania już od wczesnego dzieciństwa, a także z nieprawidłowym napięciem mięśniowym twarzy i okolic.

Jak przebiega diagnostyka zaburzeń ustno-twarzowych?

Aby wdrożyć odpowiednie leczenie, w pierwszej kolejności należy przeprowadzić pełną diagnostykę w celu znalezienia źródła problemu. W skomplikowanych przypadkach zespół diagnostów składa się zarówno z ortodonty, jak i laryngologa, logopedy, chirurga szczękowego oraz terapeuty miofunkcjonalnego. Proces stawiania rozpoznania obejmuje:

  • wywiad – lekarz lub terapeuta przeprowadza rozmowę z pacjentem bądź rodzicem dziecka w celu nakreślenia największych trudności, historii choroby i odnotowania wszystkich kluczowych czynników, które mogły wpłynąć na wystąpienie zaburzeń ustno-twarzowych,
  • badanie jamy ustnej – specjalista dokładnie bada jamę ustną pacjenta w tym zęby, język, podniebienie, dziąsła, wargi i policzki, aby wykryć nieprawidłowości anatomiczne i funkcjonalne,
  • ocenę zgryzu – ortodonta (albo chirurg szczękowy) przeprowadza badanie umożliwiające wykluczenie lub potwierdzenie tyłozgryzu bądź przodozgryzu,
  • logopedyczne badanie mowy i połykania (w tym przypadku konieczny jest terapeuta miofunkcjonalny),
  • diagnostykę obrazową – w niektórych przypadkach należy dodatkowo wykonać badania obrazowe, na przykład tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny, aby dokładnie ocenić struktury anatomiczne twarzy i jamy ustnej.

W zależności od wyników diagnostyki specjalista zaleca odpowiednie leczenie. Często – oprócz terapii miofunkcjonalnej – włącza się aparaty ortodontyczne, ćwiczenia logopedyczne, zabiegi chirurgiczne, a także pomoc psychoterapeutyczną.

Terapia miofunkcjonalna – ćwiczenia

Terapia miofunkcjonalna obejmuje m.in. ćwiczenia na siłę i koordynację mięśni, podczas których pacjent uczy się kontrolować mięśnie twarzy, języka, warg oraz podniebienia miękkiego. Specjalista wykorzystuje skuteczne techniki jak napinanie, rozluźnianie, uciskanie czy unoszenie, natomiast uzupełnieniem są ćwiczenia artykulacyjne (repetycje, wokalizacja, wymawianie dźwięków w parach, a także treningi językowe, wargowe czy podniebienne). 

W przypadku pacjentów uskarżających się na bezdech lub chrapanie w pierwszej kolejności wykonuje się ćwiczenia oddechowe. Wizyty u lekarza łączą kontrolowane oddychanie, naprzemienne wdychanie i wydychanie powietrza przez nos bądź usta, a także ćwiczenia relaksacyjne (np. wdech przez 4 sekundy, zatrzymanie na 7 sekund, wydech przez 8 sekund). To zagadnienie poruszaliśmy jednak w jednym z naszych poprzednich artykułów pt. „Na czym polega rehabilitacja oddechowa?”.

Ćwiczenia wspomagające kontrolę polegają natomiast na dotykaniu językiem różnych punktów w jamie ustnej, utrzymywaniu go w określonej pozycji, a także wzmacnianiu poszczególnych mięśni w tej okolicy. Równolegle przeprowadza się też treningi koordynacji między ustami a językiem, dzięki którym poprawia się płynność mowy. Jednym z najbardziej skutecznych zadań jest kontrolowane wymawianie dźwięków, jednocześnie wykonując ruchy ustami i językiem. Jeśli kluczowym problemem jest zaburzenie połykania, dodatkowo stosuje się ćwiczenia mięśni oraz oddechu, zapobiegające wyciekowi pokarmu lub płynu z jamy ustnej.

Wiemy już, co to jest terapia miofunkcjonalna. Choć ćwiczenia muszą przebiegać pod okiem doświadczonego lekarza, niektóre można wykonywać samodzielnie lub w parze z dzieckiem zmagającym się z zaburzeniami w obrębie jamy ustnej. Pomocny w zrozumieniu zagadnienia jest minibook „Terapia miofunkcjonalna”, w którym objaśnione są zarówno specjalistyczne techniki, jak i diagnostyka oraz mechanizmy żucia czy ssania. Ta specjalistyczna pomoc stanowi solidne narzędzie dydaktyczne, a także może być przedmiotem propagowania wiedzy wśród pacjentów i rodziców dzieci, które powinny zostać poddane terapii miofunkcjonalnej.

Pamiętaj, że przy wyborze terapeuty warto zwrócić uwagę na jego sposób i kierunek pracy. Niektórzy specjaliści nie współpracują z dziećmi, a wyłącznie z osobami dorosłymi, inni natomiast w zakresie swoich umiejętności i wykształcenia łączą terapię miofunkcjonalną z logopedyczną. Udając się do terapeuty, należy wybrać  takiego, który najbardziej będzie ukierunkowany na potrzeby pacjenta. 

Bibliografia: 

  1. Terapia miofunkcjonalna - Portal Fizjoterapeuty, Kamil Radlak.
  2. Terapia miofunkcjonalna wg założeń Anity M. Kittel, Anna Mazurkiewicz – Dulińska.
  3. Zaburzenia miofunkcjonalne w praktyce logopedycznej, Agnieszka Caban.
  4. Terapia miofunkcjonalna – cele i rola w codziennej praktyce - Czasopismo logopedyczne Forum Logopedy.
  5. Przyczyny i leczenie wad zgryzu, John Mew.
  6. Jak to łatwo powiedzieć, Opracowanie merytoryczne: Marta Kamianowska, Emilia Romanik.
  7. Terapia miofunkcjonalna | Help-IK